ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Πώς χορηγείται η ακτινοθεραπεία;
Η ακτινοβολία μπορεί να είναι είτε εξωτερική (EBRT – εξωτερικό μηχάνημα κατευθύνει δέσμες υψηλής ενέργειας) ή εσωτερική (ραδιενεργές πηγές τοποθετούνται μέσα στο σώμα). Η ακτινοθεραπεία χορηγείται πάντα μετά από εξέταση και συνεκτίμηση της κατάστασης από ακτινοθεραπευτή ογκολόγο.
Εξωτερική Ακτινοθεραπεία (EBRT)
Η εξωτερική ακτινοθεραπεία στοχεύει τον καρκίνο του πνεύμονα από κάποια απόσταση από το σώμα και χορηγείται για τη θεραπεία τόσο του ΜΜΚΠ όσο και του ΜΚΠ, μέσω ενός γραμμικού επιταχυντή (Linac).
Διαδικασία Εξωτερικής Ακτινοθεραπειας
Προσομοίωση πριν από την έναρξη της ακτινοθεραπείας
Πριν ξεκινήσει η εξωτερική ακτινοθεραπεία (EBRT) και μετά τη συζήτηση με τον ακτινοθεραπευτή ογκολόγο, αρχίζει η διαδικασία σχεδιασμού, με πρώτο βήμα την προσομοίωση. Κατά τη διάρκεια της προσομοίωσης βρίσκεται η καλύτερη και πιο αναπαυτική θέση του σώματος για την θεραπεία ούτως ώστε να είναι όσο πιο απρόσκοπτη γίνεται η είσοδος της ακτινοβολίας από πολλά διαφορετικά σημεία . Αν κριθεί απαραίτητο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα σύστημα κάτω από τον ασθενή από το οποίο αφαιρείται ο αέρας και παίρνει το σχήμα του σώματος (Body Mold).
Μετά γίνονται πολύ μικρά σημαδάκια στο δέρμα του/της ασθενούς. Αυτά τα σημαδάκια είναι απαραίτητα γιατί αποτελούν της οδηγούς για την ακριβή τοποθέτηση του/της ασθενούς κάθε ημέρα όταν αρχίσει η ακτινοθεραπεία. Κατόπιν ο/η ασθενής υποβάλλεται σε αξονική τομογραφία της ακτινοβόληση περιοχής.
Πότε ξεκινούν οι ακτινοθεραπείες μετά την προσομοίωση;
Δεν ξεκινούν αμέσως. Συνήθως αρχίζουν σε της μέρες ή και εβδομάδες μετά την προσομοίωση. Αυτό το διάστημα είναι απαραίτητο για τον σχεδιασμό της περιοχής που πρέπει να ακτινοβοληθεί καθώς της και όλων των γύρω υγιών ιστών που θα πρέπει να προστατευτούν. Ο σχεδιασμός της γίνεται πάντα από τον ακτινοθεραπευτή ογκολόγο. Μετά την ολοκλήρωση του σχεδιασμού γίνονται οι υπολογισμοί του καλύτερου και ασφαλέστερου τρόπου που θα χορηγηθεί η ακτινοβολία (πλάνο θεραπείας) από τον ακτινοφυσικό του τμήματος. Γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι ασφαλείας και ποιοτικού ελέγχου και τέλος επιβεβαιώνονται οι υπολογισμοί με ειδικά συστήματα που διαθέτουν όλα τα τμήματα ακτινοθεραπείας. Αφού δοθεί
η τελική έγκριση του πλάνου από τον ακτινοθεραπευτή-ογκολόγου η θεραπεία μπορεί να αρχίσει.
Τι γίνεται κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας;
Σε κάθε θεραπεία, οι δέσμες ακτινοβολίας στοχεύουν στην οριοθετημένη περιοχή του σώματος ακολουθώντας πιστά το πλάνο θεραπείας. Λόγω του μεγέθους του μηχανήματος, μπορεί να ακούμε μερικούς θορύβους σαν βουητό καθώς το μηχάνημα κινείται γύρω μας, στέλνοντας την ακτινοβολία από διαφορετικές γωνίες, χωρίς όμως να αγγίζει το σώμα μας. Η ακτινοθεραπεία είναι ανώδυνη. Κάθε συνεδρία διαρκεί 5-30 λεπτά. Ο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στην σωστή τοποθέτηση του σώματος ακολουθώντας τα σημαδάκια που υπάρχουν στο σώμα. Έτσι, διασφαλίζουμε την σωστή εφαρμογή του πλάνου θεραπείας που έχει γίνει για τον/την συγκεκριμένο/η ασθενή.
Σήμερα χρησιμοποιούμε τον όρο Gy (γκρέι) για να περιγράψουμε τη δόση της ακτινοθεραπείας. Το Gy είναι η νέα διεθνής μονάδα μέτρησης της δόσης ακτινοβολίας που εκφράζεται ως απορροφούμενη ενέργεια ανά μονάδα μάζας ιστού.
Το πλάνο ακτινοθεραπείας περιλαμβάνει συνήθως συγκεκριμένο αριθμό θεραπειών που χορηγούνται σε καθορισμένη χρονική περίοδο και διαφέρει ανάλογα με το στάδιο του καρκίνου του πνεύμονα, τον τύπο της ακτινοθεραπείας και τον στόχο της. Ενδεικτικό θεραπευτικό πλάνο για καρκίνο του πνεύμονα σταδίου ΙΙ ή ΙΙΙ: 5 συνεδρίες την εβδομάδα (Δευτέρα-Παρασκευή) για 6 έως 7 εβδομάδες, με στόχο 30 έως 35 θεραπείες συνολικά.
Εκτός από τις εβδομαδιαίες συνεδρίες ακτινοθεραπείας, κανονίζεται εβδομαδιαία συνάντηση με τον ακτινοθεραπευτή-ογκολόγο για να συζητήσουμε και να αξιολογήσουμε τυχόν παρενέργειες από τη θεραπεία, αλλά ακόμα κι όταν νιώθουμε καλά. Η συζήτηση αυτή θα καθορίσει την προσαρμογή του θεραπευτικού πλάνου σύμφωνα πάντα με την εκτίμηση του ακτινοθεραπευτή-ογκολόγου.
Όταν ολοκληρωθεί ο κύκλος της ακτινοθεραπείας, ο ασθενής συνεχίζει να παρακολουθείται, όσο συχνά κρίνεται αυτό απαραίτητο.
Μερικές από τις τεχνικές ακτινοθεραπείας EBRT
Τρισδιάστατη Σύμμορφη ακτινοθεραπεία (3D-CRT)
Η τεχνική 3D-CRT αξιοποιεί την τεχνολογία απεικόνισης (CT, MRI, PET ή PET-CT) για τη δημιουργία τρισδιάστατων εικόνων του όγκου του/της ασθενούς και της γύρω περιοχής. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να χορηγήσουμε ισχυρότερη δόση ακτινοβολίας στον όγκο, με αποτέλεσμα να προκαλείται μικρότερη βλάβη στους υγιείς ιστούς που τον περιβάλλουν. Η τεχνική αυτή όπως εξάλλου και όλες οι τεχνικές της ακτινοθεραπείας επιλέγονται από τον ακτινοθεραπευτή ογκολόγο και τον ακτινοφυσικό με βάση την καλύτερη κατανομή της δόσης μέσα στο σώμα.. Επίσης όλες οι τεχνικές συνδυάζονται με την απεικονιστικά καθοδηγούμενη ακτινοθεραπεία (IGRT) με την οποία δίνεται η δυνατότητα στον ακτινοθεραπευτή ογκολόγο να ελέγχει την θέση του όγκου καθημερινά, στο κρεββάτι του γραμμικού, προτού δοθεί η θεραπεία.
Ακτινοθεραπεία με πεδία διαμορφούμενης έντασης ή ογκομετρική ακτινοθεραπεία. (IMRT,VMAT)
Οι τεχνικές IMRT και VMAT χρησιμοποιούν επίσης 3D απεικόνιση και συνδυάζονται με IGRT. Οι συντεταγμένες του όγκου από την απεικόνιση χρησιμοποιούνται για τον προγραμματισμό του γραμμικού επιταχυντή που διαμορφώνει πολλαπλές δέσμες ακτινοβολίας και χορηγεί στη συνέχεια μεγαλύτερες δόσεις ακτινοβολίας στον όγκο και χαμηλότερες δόσεις στον υγιή ιστό που τον περιβάλλει. Οι τεχνικές IMRT- VMAT είναι πολύ ακριβείς και ιδιαίτερα χρήσιμες, όταν ο όγκος βρίσκεται κοντά σε μια ζωτική περιοχή, όπως η σπονδυλική στήλη.
Στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT)
Η SBRT συνδυάζει την απεικονιστικά καθοδηγούμενη ακτινοθεραπεία (IGRT) με ακόμη πιο προηγμένες τεχνικές για την ακριβή χορήγηση εξαιρετικά υψηλών δόσεων ακτινοβολίας στον όγκο με ταυτόχρονη μείωση της δόσης στους υγιείς ιστούς που τον περιβάλλουν. Αντί της χορήγησης ακτινοβολίας σε μικρές καθημερινές δόσεις για αρκετές εβδομάδες, η SBRT χορηγείται σε 2 έως 5 θεραπείες. Όταν η θεραπεία χορηγείται σε μία μόνο συνεδρία, αναφέρεται ως στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (SRS). Η SBRT χρησιμοποιείται συχνότερα για τη θεραπεία του ΜΜΚΠ σε πρώιμο στάδιο, όταν η χειρουργική επέμβαση δεν είναι δυνατή ή ο/η ασθενής δεν την επιθυμεί ,σε όγκους μικρού μεγέθους (5 εκ. ή λιγότερο) ή αν οι μεταστάσεις του ΜΜΚΠ είναι περιορισμένες.
Θεραπεία με πρωτόνια (Proton therapy)
Η τεχνική αυτή χρησιμοποιεί ακτίνες πρωτονίων αντί για δέσμες ακτίνων Χ για τη θεραπεία του καρκίνου. Η δέσμη πρωτονίων όπως και των φωτονίων πλήττει το DNA των καρκινικών κυττάρων, οδηγώντας στην καταστροφή τους. Τα πρωτόνια έχουν τελείως διαφορετικό τρόπο κατανομής της ακτινοβολίας μέσα στο σώμα Το βασικό πλεονέκτημα των πρωτονίων είναι ότι όλη η ακτινοβολία απελευθερώνεται, φτάνοντας στον όγκο και πέφτει πολύ απότομα αμέσως μετά. Επομένως, η βλάβη στους υγιείς ιστούς της περιοχής περιορίζεται, άρα μπορούμε να χορηγήσουμε μεγαλύτερη δόση ακτινοβολίας στον όγκο.
3D-CRT | IMRT-VMAT | SBRT | Proton Therapy | |
Πότε χορηγείται; | Στάδιο II-IV | Στάδιο II-IV | Στάδιο I ή IV | Στάδιο I-IV |
Βασική διαφορά | Απλούστερη χορήγηση- απαιτείται λιγότερη τεχνική εξειδίκευση. Δεν εξαρτάται από τις διαστάσεις του όγκου | Η δόση της ακτινοβολίας διαμορφώνεται πιο ομοιόμορφα γύρω από τον όγκο συγκριτικά με την 3D-CRT. Δεν εξαρτάται από τις διαστάσεις του όγκου | Πολύ υψηλές δόσεις σε λίγα κλάσματα με έντονη διαβάθμιση της δόσης. Εξαρτάται από τις διαστάσεις του όγκου | Μειώνει τον όγκο του ιστού που δέχεται χαμηλές δόσεις |
Εσωτερική ακτινοθεραπεία (Βραχυθεραπεία)
Η Βραχυθεραπεία έχει θέση στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα μόνο σε περιπτώσεις που ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος συνιστά υψηλή δόση ακτινοβολίας σε κάποια πιο ειδική περιοχή, όπως είναι ο αεραγωγός. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, μια μικρή πηγή ραδιενεργού υλικού, συχνά με τη μορφή μικρών σφαιριδίων ή σπόρων, τοποθετείται μέσα στον όγκο ή στον γειτονικό αεραγωγό.
Αυτό γίνεται συνήθως κατά τη διάρκεια βρογχοσκόπησης ή χειρουργικής επέμβασης. Η ακτινοβολία που εκπέμπεται από τις ραδιενεργές πηγές έχει πολύ μικρή εμβέλεια και για τον λόγο αυτό περιορίζεται πολύ η δόση έξω από τον όγκο. Το ραδιενεργό υλικό απομακρύνεται μετά από σύντομο χρονικό διάστημα – λίγα λεπτά για βραχυθεραπεία υψηλής δόσης ή μέχρι και κάποιες μέρες για βραχυθεραπεία χαμηλής δόσης. Άλλες φορές, οι ραδιενεργοί σπόροι παραμένουν στο σώμα, έως ότου εξασθενήσει η ακτινοβολία με την πάροδο του χρόνου.
